بریکس و آرزوی بزرگ یک واحد پولی مشترک
در صحنه اقتصاد جهانی، که برای دهه‌ها تحت سلطه بی‌رقیب دلار آمریکا بوده است، جنبشی جدید در حال شکل‌گیری است. این جنبش که توسط گروه بریکس (BRICS) رهبری می‌شود، نه تنها یک بلوک اقتصادی، بلکه یک چالش استراتژیک و بنیادین برای معماری مالی موجود به شمار می‌رود. ایده جسورانه معرفی یک واحد پولی مشترک برای کشورهای عضو، که بتواند در برابر هژمونی دلار بایستد، به یکی از جذاب‌ترین و بحث‌برانگیزترین موضوعات در روابط بین‌الملل تبدیل شده است. در این میان، جمهوری اسلامی ایران، به عنوان یکی از جدیدترین اعضای این گروه، نقشی کلیدی و راهبردی در این تحول عظیم ایفا می‌کند. این مقاله به بررسی صفر تا صد این ایده، ساختار بریکس، نقش محوری ایران و مواضع رهبری این کشور می‌پردازد.
اگر دنبال اخبار بیشتر هستید، میتوانید جدیدترین اخبار حوزه کریپتوکارنسی را در سایت نیما ایمانی دنبال کنید.
بعد از فعال‌سازی مکانیزم ماشه، نقش ایران در بریکس چگونه خواهد بود؟
با فعال شدن مکانیزم ماشه و تشدید فشارهای تحریمی، عضویت ایران در بریکس اهمیت استراتژیک بیشتری پیدا می‌کند. این گروه می‌تواند بستری امن برای ادامه مبادلات اقتصادی ایران با کشورهای عضو فراهم کند و وابستگی به دلار و سیستم‌های مالی تحت نفوذ غرب را کاهش دهد. تجربه ایران در مقابله با تحریم‌ها و مدیریت مبادلات غیردلاری، نقش آن را به یک بازیگر کلیدی برای تضمین ثبات اقتصادی و توسعه همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل می‌کند.
بریکس چیست؟ از آغاز تا اکنون
بریکس سرواژه کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی (Brazil, Russia, India, China, South Africa) است. این اصطلاح برای اولین بار در سال 2001 توسط جیم اونیل، اقتصاددان گلدمن ساکس، برای اشاره به اقتصادهای در حال ظهور با پتانسیل رشد بالا مطرح شد. اما این گروه در سال 2009 و با برگزاری اولین اجلاس سران خود در یکاترینبورگ روسیه، به یک نهاد سیاسی-اقتصادی واقعی تبدیل شد.
اهداف اصلی بریکس عبارتند از:
- تقویت همکاری‌های اقتصادی، تجاری و سرمایه‌گذاری بین اعضا.
- افزایش نفوذ و نقش خود در نظام مالی و پولی بین‌المللی.
- ایجاد توازن در نظم جهانی تک‌قطبی به سمت یک سیستم چندقطبی.
- همکاری در زمینه‌های امنیتی، انرژی، علم و فناوری.
این گروه با ایجاد نهادهای مالی مانند بانک جدید توسعه (New Development Bank – NDB) و ذخیره ارزی Contingency Reserve Arrangement (CRA)، عملاً پایه‌های یک سیستم مالی موازی را بنا نهاده است.
ایده واحد پولی مشترک: رویایی برای ایستادگی در برابر دلار
ایده ایجاد یک ارز واحد برای بریکس، که اخیراً با جدیت بیشتری مطرح شده، پاسخی به چندین چالش کلیدی است:
- کاهش وابستگی به دلار آمریکا: بسیاری از کشورهای عضو، به ویژه روسیه، چین و ایران، تحت تحریم‌های مالی آمریکا هستند. انجام مبادلات به دلار آن‌ها را در معرض این تحریم‌ها قرار می‌دهد. یک واحد پولی مشترک می‌تواند این ریسک را خنثی کند.
- کاهش هزینه مبادلات: حذف نوسانات ارزی و هزینه‌های تبدیل ارز در مبادلات بین اعضا، تجارت درون‌گروهی را بسیار مقرون‌به‌صرفه‌تر می‌کند.
- افزایش امنیت مالی: ایجاد یک سیستم تسویه حساب مستقل که تحت کنترل غرب نباشد، امنیت مالی اعضا را به طور چشمگیری افزایش می‌دهد.
- تقویت حاکمیت اقتصادی: این حرکت نماد استقلال مالی و حاکمیت اقتصادی کشورهای عضو است و وابستگی آن‌ها به سیاست‌های فدرال رزرو آمریکا را کاهش می‌دهد.
چالش‌های پیش رو
اگرچه این ایده جذاب است، اما با موانع عمده‌ای روبرو است:
- تفاوت‌های اقتصادی: اقتصادهای عضو از نظر اندازه، نرخ رشد، تورم، نظام‌های بانکی و سیاست‌های پولی بسیار متفاوت هستند. هماهنگ کردن این سیاست‌ها برای پشتیبانی از یک ارز واحد، کاری بسیار پیچیده است.
- مسائل فنی: طراحی مکانیزمی برای پشتیبانی این ارز (مثلاً توسط سبدی از ارزهای ملی، طلا یا کالاها) نیاز به توافق سیاسی عمیق دارد.
- رقابت داخلی: یوان چین به طور طبیعی به عنوان گزینه اصلی برای تبدیل شدن به ارز مسلط در بریکس مطرح است، که ممکن است با مخالفت سایر اعضا مانند هند روبرو شود.
نقش ایران در بریکس: بازیگری راهبردی
الحاق ایران به بریکس در اول ژانویه 2024، همراه با کشورهای مصر، اتیوپی، عربستان و امارات، یک پیروزی دیپلماتیک بزرگ برای تهران محسوب می‌شود. نقش ایران در این بلوک را می‌توان در چند محور خلاصه کرد:
- اقتصاد و انرژی:
ایران با دارا بودن بزرگترین ذخایر گاز طبیعی جهان و چهارمین ذخایر بزرگ نفت، یک ابرقدرت انرژی است. این نقشه برای بریکس، که به دنبال امنیت انرژی و کاهش وابستگی به منابع تحت نفوذ غرب است، حیاتی محسوب می‌شود. ایران می‌تواند منبع مطمئن و ثابتی برای تأمین انرژی اعضای پرجمعیت و پرمصرفی مانند چین و هند باشد. - موقعیت ژئوپلیتیک و کریدور ترانزیتی:
ایران به عنوان پل ارتباطی بین شرق و غرب، نقش کلیدی در ابتکارات مهمی مانند کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) ایفا می‌کند. این کریدور که هند، ایران، روسیه و اروپا را به هم متصل می‌کند، مسیر جایگزین و کوتاه‌تری برای تجارت اوراسیا فراهم می‌آورد و به کمرنگ کردن نقش مسیرهای سنتی تحت کنترل غرب کمک می‌کند. - بازار بزرگ و جمعیت جوان:
ایران با جمعیتی نزدیک به 90 میلیون نفر، یک بازار مصرف بزرگ و نیروی کار جوان و تحصیل‌کرده را در اختیار دارد. این پتانسیل عظیم برای سرمایه‌گذاری و همکاری‌های اقتصادی شرکت‌های عضو بریکس بسیار جذاب است. - مقابله با تحریم‌ها:
ایران سال‌هاست که تحت سخت‌ترین تحریم‌های مالی و اقتصادی تاریخ قرار دارد. این کشور تجربه ارزشمندی در توسعه مکانیزم‌های مبادله غیردلاری (مانند مبادله کالا به کالا، استفاده از ارزهای ملی و رمزارزها) دارد. این تجربه می‌تواند به عنوان یک الگو و راهکار عملی برای سایر اعضای بریکس که به دنبال کاهش وابستگی به سیستم سوئیفت هستند، مورد استفاده قرار گیرد.
جزئیات بیشتر: توافق‌های اولیه و نقش ایران
پس از عضویت، ایران بلافاصله اعلام کرد که به دنبال افزایش مبادلات اقتصادی با اعضای بریکس با استفاده از ارزهای ملی است. گفتگوها برای حذف دلار از مبادلات دوجانبه با قدرت در جریان است. برای مثال، ایران و روسیه قبلاً از سیستم‌های مالی داخلی خود (SEPAM ایران و SPFS روسیه) برای دور زدن تحریم‌ها استفاده کرده‌اند. ایران همچنین می‌تواند با استفاده از ظرفیت بانک توسعه بریکس، جذب سرمایه‌گذاری برای پروژه‌های زیرساختی بزرگ خود را تسهیل کند.
واکنش رهبر جمهوری اسلامی ایران
مقام معظم رهبری، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، همواره بر ضرورت کاهش وابستگی به دلار و مقابله با “استکبار جهانی” تأکید داشته‌اند. ایشان الحاق ایران به بریکس را گامی بسیار مهم و استراتژیک در راستای تحقق این هدف و خنثی‌سازی سیاست‌های تحریمی دشمنان ارزیابی کرده‌اند.
در بیانات متعدد، رهبر انقلاب بر چند نکته کلیدی تأکید کرده‌اند:
- ضرورت خروج از نظام دلارمحور: ایشان این نظام را ابزاری برای سلطه‌گری آمریکا بر اقتصاد جهان می‌دانند و همکاری در قالب بریکس را راهی برای شکستن این انحصار قلمداد می‌کنند.
- تأکید بر اقتصاد مقاومتی: ایشان عضویت در بریکس را کاملاً همسو با سیاست‌های “اقتصاد مقاومتی” و “جهش تولید” دانسته و آن را فرصتی بینظیر برای دور زدن تحریم‌ها، توسعه صادرات غیرنفتی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی می‌دانند.
- اهمیت همگرایی با جهان غیرغرب: رهبری ایران، بریکس را نماد ظهور یک نظم جهانی چندقطبی و فرصتی برای همکاری با قدرت‌های مستقل و در حال ظهور می‌دانند که حاضر نیستند تحت سیطره غرب زندگی کنند.
- هشدار نسبت به نفوذ دشمن: ایشان همزمان بر هوشیاری و دقت نظر در فرآیند همکاری تأکید داشته‌اند تا منافع ملی ایران به طور کامل تأمین شود و زمینه برای نفوذ فرهنگی یا اقتصادی بیگانه فراهم نشود.
به طور خلاصه، نگاه رهبری ایران به بریکس، فراتر از یک همکاری اقتصادی صرف، آن را یک ابزار راهبردی ژئوپلیتیک برای تضمین امنیت ملی و پیشبرد اقتصاد کشور در شرایط تحریم می‌دانند.
جمعبندی: آینده بریکس و واحد پولی مشترک
ایده واحد پولی مشترک بریکس، اگرچه بلندپروازانه و پرچالش است، اما نشان‌دهنده یک اراده سیاسی قوی برای تغییر معادلات قدرت در جهان است. این حرکت به سمت یک سیستم چندقطبی اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد.
ایران به دلیل موقعیت استراتژیک، منابع عظیم انرژی و تجربه مبارزه با تحریم‌ها، نه تنها یک عضو عادی، بلکه یک بازیگر کلیدی در این بلوک است. موفقیت بریکس در گرو توانایی آن برای عبور از اختلافات داخلی و ایجاد نهادهای منسجم و قابل اعتماد است.
در حال حاضر، به نظر می‌رسد گام اول، توسعه و تقویت استفاده از ارزهای ملی در مبادلات دوجانبه و چندجانبه باشد تا به تدریج بستر برای معرفی یک واحد حساب مشترک فراهم شود. تحقق کامل یک ارز واحد شاید سال‌ها به طول بینجامد، اما همین حرکت به سمت حذف تدریجی دلار، در حال ایجاد تغییرات شگرف در چشم‌انداز اقتصاد جهانی است. برای ایران، این مسیر جدید، پنجره‌ای به سوی فرصت‌های اقتصادی بی‌پایان و کاهش وابستگی به غرب است؛ مسیری که رهبری ایران هوشمندانه از آن استقبال کرده و بر پیگیری جدی آن تأکید دارد.
